UKŁAD ROZRODCZY

Układ rozrodczy stanowi część tzw. układu moczowo-płciowego. Podstawową jego funkcją jest zachowanie ciągłości gatunku ludzkiego. W przeciwieństwie do innych układów osiąga pełnię rozwoju dopiero po okresie dojrzewania. Z punktu widzenia jednostki nie jest układem niezbędnym do życia, jednakże dla ludzkości jest układem najważniejszym, zapewniającym ciągłość naszego istnienia na Ziemi. Ponadto, jak żaden inny układ, wykazuje pełną odmienność w zależności od płci człowieka.

W skład układu rozrodczego kobiety wchodzą:

  • jajniki
  • jajowody
  • macica, złożona z trzonu oraz szyjki
  • pochwa
  • wargi sromowe większe i mniejsze
  • łechtaczka
  • gruczoły piersiowe

W skład układu rozrodczego mężczyzny wchodzą:

  • jądra
  • najądrze
  • prostata (gruczoł krokowy)
  • prącie
  • pęcherzyki nasienne
  • nasieniowody

PROFILAKTYKA

Układ rozrodczy jest podatny na rozwój szeregu chorób. Poniżej przedstawiono niektóre badania, jakie należy okresowo wykonywać, oraz niepokojące objawy, które powinny skłonić każdego do wizyty u lekarza. Przedstawione badania są proste, łatwo dostępne. Pomimo to szeregu chorób układu rozrodczego nie udaje się w porę wykryć i wyleczyć; dotyczy to także najgroźniejszych chorób – nowotworów.

Badania profilaktyczne dla mężczyzn

Badanie prostaty – dotyczy każdego mężczyzny po 50. r.ż. lub wcześniej, jeśli występują jakiekolwiek niepokojące objawy, jak:

  • częste oddawanie moczu w nocy,
  • uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza po mikcji,
  • stałe uczucie parcia na mocz,
  • oddawanie moczu osłabionym strumieniem,
  • zaburzenia potencji.

Badanie to wykonuje lekarz urolog. Polega ono na ocenie gruczołu krokowego poprzez jelito grube palcem umieszczonym w odbycie, nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Jego wykonanie nie powinno budzić sprzeciwu pacjenta i zaleca się je przed wszelkimi dalszymi badaniami prostaty. Jest proste i tanie, a często wnosi cenne informacje zdrowotne.
W razie potrzeby lekarz badający zleci wykonanie USG prostaty oraz oznaczenie poziomu PSA (hormonu prostaty). USG możemy wykonać na dwa sposoby: poprzez powłoki brzuszne oraz przez odbyt. Badaniem przez brzuch możemy ocenić prostatę tylko przy wypełnionym pęcherzu (pacjent napełnia pęcherz, pijąc ok. litra wody przed badaniem). Po badaniu lekarz nakazuje pacjentowi oddanie moczu i ocenia ewentualne zaleganie moczu w pęcherzu. Badaniem USG przez odbyt możemy dokładniej ocenić wielkość gruczołu, jego strukturę. Ponadto badanie to umożliwia lekarzowi dokonanie tzw. biopsji z podejrzanych miejsc.
Badanie jąder – jakiekolwiek zaburzenia wielkości jąder, dolegliwości bólowe powinny skłonić każdego mężczyznę do wizyty u lekarza. Można wtedy wykonać badanie USG, a w razie potrzeby dalsze badania.
Badanie prącia – wszelkie nieprawidłowości na powierzchni żołędzi czy w innym miejscu narządu rodnego powinny być konsultowane z lekarzem.

Z powodu wstydu przed poddaniem się powyższym badaniom wielu mężczyzn zbyt długo zwleka z wizytą u lekarza.

Badania profilaktyczne u kobiet

Najważniejsze badania, które są zalecane u kobiet, mają na celu wczesne wykrycie nowotworów tych narządów. Polska stale zajmuje niechlubne miejsce pod względem wczesnego wykrywania nowotworów układu rozrodczego.

Cytologia – kobiety, które rozpoczęły życie płciowe, powinny wykonywać to badanie co dwa lata lub częściej, jeśli jego poprzedni wynik był nieprawidłowy. Kobiety, które nie rozpoczęły życia płciowego, a skończyły 25. r.ż. także powinny wykonywać badanie cytologiczne. Wczesne uchwycenie zmian daje szanse na stuprocentowe wyleczenie. Niestety w wielu przypadkach pacjentki zgłaszają się do lekarza dopiero, gdy mają niepokojące objawy – a wtedy szansa na wyleczenie jest równa zeru.
Badanie piersi – najważniejsze jest regularne samobadanie piersi raz w tygodniu. Zasady badania może wyjaśnić każdy lekarz ginekolog czy lekarz rodzinny. W razie stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości należy udać się jak najszybciej do lekarza. Ponadto raz w roku warto wykonać USG piersi u wszystkich kobiet do 35. r.ż. Pomiędzy 35. r.ż. a 55. r.ż. warto wykonywać zarówno USG, jak i mammografię. Po 55. r.ż w zasadzie zaleca się wykonywanie tylko kontrolnej mammografi. Powyższe zalecenia wynikają ze zmian w budowie gruczołu piersiowego, jaki się dokonuje w przebiegu życia kobiety.

Każda kobieta powinna korzystać okresowo z konsultacji ginekologicznych. Nie ma znaczenia fakt współżycia lub jego braku ani wiek. Ginekolog to nie tylko lekarz prowadzący ciążę, leczący stany zapalne czy przepisujący antykoncepcję – ale także pomagający prowadzić prawidłową profilaktykę, zwłaszcza nowotworów. Lekarz powinien okresowo wykonywać USG transwaginalne (przez pochwę). Pozwala to ocenić śluzówkę macicy, obecność ewentualnych mięśniaków i ocenić jajniki. Nowotwór jajnika jest rakiem bardzo trudnym do wykrycia, często daje objawy, z którymi pacjentka zgłasza się do gastrologa (wzdęcia, uczucie napięcia brzucha, bóle brzucha). Jedynie badanie USG jest w stanie wykryć go we wczesnym stadium.

SZCZEPIONKA NA RAKA

Od roku 2006 r. stało się możliwe zapobieganie nowotworom szyjki macicy za pomocą szczepionki przeciwko wirusowi HPV (wirus brodawczaka; human papilloma virus). Badania naukowe wykazały, że rak ten jest w 100% związany z zakażeniem tym wirusem. Szeroko rozpowszechnione akcje szczepień mogą znacznie zmniejszyć zachorowalność na ten nowotwór – przeszkodą jest wysoka cena szczepionki.
Dlatego konieczne jest przestrzeganie ogólnych zasad dotyczących profilaktyki nowotworów, jak unikanie palenia papierosów, dieta bogata w warzywa, owoce i naturalne witaminy A, E, C, unikanie promieniowania jonizującego oraz przestrzeganie zasad higieny – jej brak także sprzyja nowotworom układu rozrodczego.

dr Paweł Dilis, specjalista medycyny rodzinnej